তানসেন আৰু কালিদাসৰ সন্ত্ৰাস – অৰবিন্দ গোস্বামী

শিক্ষক তবিবৰ ৰহমান এজন নাম থকা শিক্ষক। নতুন ঠাইখনত স্কুলত যোগদান কৰাৰ পাছত তেওঁ ভাড়ালৈ এটা ঘৰ বিচাৰিলে। প্ৰথমদিনা ঘৰ বিচাৰি তেওঁ সৌৰভ শৰ্মা নামৰ মানুহ এজনৰ ঘৰ ওলাইছিলগৈ। ইয়াৰ আগতে তেওঁ কেইবা ঠাইতো ঘৰ বিচাৰিলে কিন্তু পচন্দৰ ঘৰ নাপালে। এখন হোটেলত তিনিদিন ভাড়া দি থাকি তেওঁ ভাল ঘৰ এটাৰ সন্ধান কৰিছিল। কম পইছাত নিম্নতম সুবিধাখিনি থাকিলেই হ’ল। সৌৰভ শৰ্মা বোলাজনে ক’লে,

: আপুনি ইমান দূৰৰপৰা আহিছে যেতিয়া আপোনাক ৰূম এটা দিম বাৰু। কিন্তু আপুনি মোৰ এটা কথা মানিব লাগিব। কথাটো হ’ল আপুনি অতি কমেও দুবছৰ মোৰ ঘৰতে থাকিব লাগিব। ইয়াৰ বাবে আপুনি দলিলত চহী কৰিব লাগিব। যদি আপুনি দলিলত চহী কৰে মই আপোনাৰপৰা ৰূমৰ ভাড়া মাহিলি মাত্ৰ দুশ টকাহে ল’ম। কিন্তু সা-সুবিধা অলপ কম পাব। লেট্ৰিন বাথৰূমৰ ব্যৱস্থা অৱশ্যে ভাল। বিশুদ্ধ পানী পাব। মাত্ৰ কোঠাটোত নিগনী, পইতাচোৰা, মাখি আদিহে অলপ বেছি আৰু কোঠাটো অলপ চাফ-চিকুণ কৰিব লাগিব।আপোনাক ভাড়ালৈ ৰূম দিয়াৰ কাৰণ হ’ল আপোনাক আমি এজন সঙ্গী হিচাপেও পাম৷

কথাখিনি শুনি তবিবৰ ৰহমানৰ মন ভাল লাগি গ’ল।তেওঁ বিচাৰিছিল তেনেকুৱা এটা ৰূমেই, য’ত ভাড়া কম হয়, আৰু লেট্ৰিন-বাথৰূমৰ অৱস্থা যাতে ভাল হয়। থকাৰ বাবে বৰষুণ নপৰা ঘৰ এটা হ’লেই হ’ল। আৰু দুশ টকা ভাড়া তেওঁৰ বাবে ভাড়া নহৈ “অফাৰ”হে হ’ল। কাৰণ এই ঠাইখিনিত তেওঁ যিমানকেইঘৰলৈ ভাড়া বিচাৰি গৈছে তাৰ ভিতৰত সাতশ টকাৰ তলত কোনো মান্তি হোৱা নাছিল। তথাপি তবিবৰ ৰহমানে এবাৰ ৰূমটো চোৱাৰ ইচ্ছা কৰিলে। সৌৰভ শৰ্মাই নিজৰ ঘৰৰ ৰূমটো দেখুৱালেগৈ। অলপ লেতেৰা হৈ আছে।চাফ-চিকুণ কৰি ল’লে বিশেষ অসুবিধা নহ’ব যেন লাগিল। তবিবৰ ৰহমানে সৌৰভ শৰ্মাক ক’লে,

: আপুনি কাইলৈৰ ভিতৰত ৰূমটো চাফ-চিকুণ কৰাই দিয়ক। মই মোৰ বস্তু-বাহানি লৈ কালিলৈ আহি যাম।

কথা-বতৰা পাতি তবিবৰ ৰহমান গ’লগৈ। পিছদিনা চাৰিমান বজাত তবিবৰ ৰহমান আহি নতুন ভাড়া ৰূমটোত সোমালহি। সন্ধিয়া সৌৰভ শৰ্মাৰ ঘৰতে চাহকাপ খাই দুবছৰ ভাড়াঘৰ নসলোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে দলিলত চহী কৰিলে।

তবিবৰ ৰহমান অলপ মানুহজন বেলেগ ধৰণৰ। তেওঁ নিজৰ কামত একান্তমনে ব্যস্ত থকা মানুহ। শিক্ষকতা তেওঁৰ বৃত্তি হোৱাৰ বাবে তেওঁ যথেষ্ট অধ্যয়নো কৰে। দুদিনমানৰ পাছত এদিন সৌৰভ শৰ্মা তেওঁৰ ৰূমতে বহি কথা পাতি আছিল। সৌৰভ শৰ্মাৰ পত্নীয়ে চাহ-বিস্কুটৰ যোগান ধৰিলে। হঠাৎ তেওঁ তবিবৰ ৰহমানক ক’লে,

: সাহিত্যৰ প্ৰতি আপোনাৰ ৰুচি কেনেকুৱা?

হঠাৎ সোধা প্ৰশ্নটোত তবিবৰ ৰহমানে অলপ থতমত খালে। ভাত-খোৱা, শাক-খোৱা কথাৰ মাজত আকৌ সাহিত্য সোমাল ক’ৰপৰা! মানে প্ৰশ্নটো কাটাতাঁৰ পাৰ হৈ অসমত অবৈধ বাংলাদেশী সোমোৱাদি সোমল।তবিবৰ ৰহমান বিজ্ঞানৰ শিক্ষক যদিও অসমীয়া বিষয়তো তেওঁৰ ভাল দখল আছে। কাৰণ দেউতাকে বিচাৰিছিল তেওঁ বৈজ্ঞানিক হোৱাটো। পিচে তেওঁ বৈজ্ঞানিক হ’বগৈ নোৱাৰিলে। আনহাতে তেওঁৰ ৰাপ আছিল মাতৃভাষাতহে। দেউতাক এখন কলেজৰ অসমীয়া বিভাগৰ মুৰব্বী অধ্যাপক হোৱাৰ সূত্ৰে অসমীয়া দেউতাকে তেওঁক নিজে পঢ়ুৱাইছিল। কিন্তু তবিবৰ ৰহমান কোনো ধৰণৰ কবি বা সাহিত্যিক নাছিল। ল’ৰা-ছোৱালীক দিবপৰা জ্ঞানখিনি কিন্তু তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ আছিল। তবিবৰ ৰহমানে অলপ আচৰিত হৈ সুধিলে,

: কিয় বা সুধিলে কথাষাৰ নুবুজিলোঁঁ৷

সৌৰভ শৰ্মাই ক’লে,

: মানে মই অলপ সাহিত্য চৰ্চা কৰোঁ। মই লিখা কবিতা পেপাৰে-পত্ৰই ওলাই থাকে। নিজকে কবি বুলি নকওঁ, কিন্তু মানুহে মোৰ কবিতা পঢ়ি বৰ ভাল ভাল কমেণ্ট দিয়ে। লিখা সাৰ্থক হোৱা যেন লাগে।

এইবুলি তেওঁ পকেটৰপৰা কাগজ এটুকুৰা উলিয়াই তবিবৰ ৰহমানৰ ফালে আগবঢ়াই দি ক’লে,

: এইটো চাওকচোন, কেনে হৈছে। আজি লিখিছোঁ। গৰম চিংৰাৰ নিচিনা হৈ আছে।

অনিচ্ছাস্বত্বেও তেওঁ কাগজখন লৈ খুলি চালে। কবিতাটো এনেধৰণৰ,

“ভেতফুলৰ সুবাখত গুন্ধময় হয়
দখুদিখ আযি,
এণে লাগিচে জেন এঙাৰ লৈ তুমী
দাত আচা মাযি।
টেতেলি ফুলীচে মেঘে গাযীচে
পুখুৰিৰ হাহকেইতাই
তুমাক চাই হাহিছে———“

পিছৰখিনি পঢ়িবলৈ তবিবৰ ৰহমানৰ সাহস নহ’ল।মূৰটো অলপ ঘূৰোৱা যেন লাগিল। কাৰণ তেওঁৰ তথাকথিত কবিতাটিত দুটাই শব্দ শুদ্ধ আছিল। ‘মেঘে’ আৰু ‘লৈ’। এই শব্দ দুটা হয়তো এইবাবেই শুদ্ধ আছিল যে ‘ম’, ‘ঘ’ আৰু ‘ল’ এই বৰ্ণকেইটাৰ সলনি ভুল কৰি লিখিবলৈও দ্বিতীয় এটা বৰ্ণ নাই। আৰু ‘এ’ কাৰ আৰু ‘ঐ’ কাৰো এডাল এডালেই। অন্যথা এইকেইটা শব্দও সুখেৰে নেৰিলেহেঁতেন। এনেকুৱা কবিতাও বাতৰি কাকতত প্ৰকাশ হৈছেনে! নিশ্চয় হোৱা নাই। তদুপৰি ভেঁটফুলৰ বিশেষ একো গোন্ধ নাই আৰু তেওঁ যেনেদৰে ‘গুন্ধময় হয়’ বুলি লিখিলে, তামাম গেলা গোন্ধোৱা বুলি কোৱা যেনহে লাগিল। ডাইনিংখনৰ ওচৰত থকা জাৰটোৰপৰা পানী এগিলাছ লৈ খাই কোনোমতে উশাহটো ঘূৰাই ক’লে,

: আপুনি নিজে লিখানে?

সৌৰভ শৰ্মা যেন আনন্দত উত্ৰাৱল হৈ পৰিছে, এনে দেখা গ’ল। তেওঁ বৰ উৎসাহ দেখুৱাই ক’লে,

: হয় হয়। মই নিজে লিখা। মই জানিছিলোঁ আপোনাৰ কবিতাত ৰাপ আছে। গুণীয়েহে বুজে গুণীৰ মূল আৰু…..

: ৰ’ব ৰ’ব।

তবিবৰ ৰহমানে অসমীয়া ভাষাৰ এনে শ্ৰাদ্ধ দেখি মেকুৰীয়ে নিগনিক আগভেটি ধৰাদি ধৰি ক’লে। কাকো তেওঁ তোষামোদ নকৰে। স্পষ্টবাদী মানুহ।কোনোবাই বেয়া পালেও তেওঁ সঁচাটো কৈ দিয়ে। সেয়ে তেওঁ ক’লে,

: আপুনি কি লিখিছে মই একো বুজা নাই। তদুপৰি আপোনাৰ দুটা শব্দৰ বাহিৰে বাকী সকলো ভুল।

: তেনেকৈ নক’বহে। মই কবিতাবোৰ অন্তৰৰপৰা লিখোঁ। ৰবীন্দ্ৰনাথৰ কবিতা আবৃত্তি কৰিলে ফুলি থকা ফুলৰ কলিয়ে পাহি মেলে। ময়ো অলপ চেষ্টা কৰিছোঁ।আপোনাৰ সমস্যা কি?

সৌৰভ শৰ্মাৰ খং উঠি গ’ল। এইবাৰ তবিবৰ ৰহমানে প্ৰশ্ন কৰিলে,

: আপুনি কবিতাটোৰ জৰিয়তে কি বুজাব বিচাৰিছে বাৰু কওকচোন?

: আৰে, মই কি ক’ব বিচাৰিছোঁ, আপোনাক আকৌ কিয় ক’ম? কোন কবিয়ে নিজে নিজৰ কবিতাৰ মূলভাব ব্যাখ্যা কৰা দেখিছে? মূলভাব আপুনি লিখক। মই কবি মানুহ। মই বেঁকাকৈয়ে ক’ম কথা। আপুনি বুজিবলৈ পোন কৰি লওক। ময়েই মূলভাব ব্যাখ্যা কৰিলে মোৰ কবিৰ সন্মানটো ক’ত থাকিব?

: বাৰু হ’ব। আপুনি এতিয়া যাওক। আকৌ আপোনাৰ কবিতা লিখা কাগজৰ টুকুৰা লৈ মোৰ ওচৰলৈ নাহিব।

তবিবৰ ৰহমানে অলপ ভদ্ৰভাৱেই ক’লে। খঙত সৌৰভ শৰ্মা কোবাকোবিকৈ উঠি গ’ল। যাওঁতে তেওঁ মজিয়াত পেলাই থোৱা বস্তু এটাত খুন্দা খাই সোঁ ভৰিটো ফৰফৰাই যোৱাকৈ দুখ পালে। “উঃ” বুলি কৈ খঙতে তবিবৰ ৰহমানৰ ফালে চাই ক’লে,

: কি বস্তু এইটো?

কাঠৰ বাকচটোলৈ আঙুলিয়াই দেখুৱাই

: হাৰ্মনিয়াম সেইখন। মই সঙ্গীত চৰ্চাও কৰোঁ।

তবিবৰ ৰহমানে অলপ গৰ্ব কৰি ক’লে। সৌৰভ শৰ্মাই আৰু একো নক’লে। খঙৰ ভমকত তবিবৰ ৰহমানৰ দৰ্জাখনতে এটা প্ৰচণ্ড গোৰ শোধাই থৈ গ’ল। তবিবৰ ৰহমানে স্বগতোক্তি কৰিলে,

: ভাঙি দে বুঢ়া। মোৰ যাবনে? ইঃ কবি হ’বলৈ আহে।এটা শব্দ লিখিব নাজানে কবি হ’ব আহে।

সৌৰভ শৰ্মাই গৈ শ্ৰীমতীক ক’লেগৈ,

: ভাড়াতীয়াজন বৰ ভাল নহয় দেই। কথা-বতৰা বেছিকৈ নাপাতিবা।

: কিয় তেনেকৈ কৈছে? মানুহজন মই কিন্তু একো বেয়া দেখা নাই। ইমান মাৰ্জিত কথা-বতৰা। শুনিছোঁ ক্লাছিকেল মিউজিকো ৰিয়াজ কৰে। আজিলৈকে শুনা নাই বাৰু।

শ্ৰীমতীয়ে কোৱা কথাখিনিত সৌৰভ শৰ্মাৰ খং উঠিল।

: থোৱাহে। ক্লাছিকেল গাব পাৰে সি। শুই থাকা এতিয়া।কবিতাৰ ভাষা আৰু মূল্য নুবুজা মানুহ সি। অসাৰ তাৰ জীৱন।

: অ’ মানে আপুনি নতুন ভাড়াতীয়াজনকো আপোনাৰ কবিতাৰ তিতাখিনি দিলেগৈ। আগৰজন আপোনাৰ কবিতাৰ উৎপাততে পলাল। এইজনো খেদাব যেন পালোঁঁ৷

: মোক অপমান কৰাই তোমাৰ কাম। আৰু তাক মই দলিলত চহী এনেই কৰাই লৈছোঁ নেকি? ক’ত যাব সি? সি মোৰ কবিতা শুনিবই লাগিব। থ’ৰে এৰিম! এদিন হ’লেও সি মোৰ কবিতাৰ মূল বুজিব।

সৌৰভ শৰ্মাৰ শ্ৰীমতী মনে মনে থাকিল। বুজিলে এই মানুহজনক বুজাই একো লাভ নাই। ক’ৰপৰানো কবিতা লিখাৰ ভূতটো লম্ভিল, ভগৱানেহে জানে। তেওঁৰ কবিতা শুনি শৰ্মানীৰ নিজৰে অৱস্থা বেয়া হৈ যায়, আৰু আনে বাৰু শুনে কেনেকৈ! সৌৰভ শৰ্মায়ো মনতে পাঙিলে বোলে বেটা তই যাবি ক’ত? মোৰ কবিতা নুশুনাকৈ তই ক’তো সাৰিব নোৱাৰ। আৰু তই যিমানেই ভাল সঙ্গীতজ্ঞ নহৱ কিয়, মই তোৰ গলাক গাধৰ গলা বুলিয়েই ক’ম। তই মোৰ কলাক অপমান কৰিছ, মই তোৰ কলাক অপমান কৰিম।

পিছদিনা ৰাতিপুৱাৰ কথা। কাহিলি পুৱাতে সৌৰভ শৰ্মা আৰু পত্নী ধৰমৰাই বিচনাৰ পৰা উঠিল।

: হেৰা, কি হে সেইটো। বাহিৰত সেইটো গাধৰ নিচিনা কিহৰ আৱাজ?

: এৰা। কি বস্তু সেইটো। ইমান মাৰিবলৈ লৈ যোৱা গাহৰীৰ নিচিনা চিঞৰিছে। এই এলেকাততো কোনেও গাহৰীৰ বেপাৰ নকৰে। মাজে মাজে মাতটো গাধৰ নিচিনাও লাগে।

এইবুলি দুয়ো ততাতৈয়াকৈ উঠি লাহেকৈ দৰ্জাখন খুলিলে। হাৰ্মনিয়ামখন বাজি আছে, লগতে কিবা এটা প্ৰাণীয়ে এনেকুৱা বিনাইছে যে ৰাস্তাৰ মানুহে জুমি জুমি চাইছে। ভালদৰে মন কৰি দেখিলে সেয়া আন কোনো নহয়। “নয়া কিৰায়দাৰ” তবিবৰ ৰহমানৰ শাস্ত্ৰীয় সংগীত চৰ্চা। লৰালৰিকৈ তেওঁ লুঙীখন পিন্ধি থকাভাগেই তবিবৰ ৰহমানৰ দৰ্জাখন ঠেলা মাৰি সোমাই গ’ল।

: কি নাটক আৰম্ভ কৰিছে ৰাতিপুৱাই?

: কিয়? কি নাটক কৰা দেখিলে? ভৈৰব ৰাগ গাইছোঁ।পুৱা ৰিয়াজ কৰিলে গলা শুদ্ধ হয়, মন পবিত্ৰ হয়, ভগৱত ভক্তি জাগে।

: থওক হে! আপোনাৰ ৰিয়াজ! চাওকচোন ৰাস্তাৰ মানুহবোৰে কেনেকৈ ঘূৰি ঘূৰি চাই গৈছে।

: কিয় নাচাব? এটা ৰাগ সুন্দৰকৈ গাই তানসেনে বৰষুণ নমাই আনিছিল। ময়ো চেষ্টা কৰিছোঁ। আপোনাৰ সমস্যা কি? মানুহে সন্মোহিত হৈ চাইছে ঘূৰি ঘূৰি।

: এইদৰে সন্ত্ৰাস সৃষ্টি কৰিলে আপুনি কিন্তু ইয়াত থাকিব নোৱাৰিব।

: আপুনি ক’বলৈ কোন হে? আপোনাৰ লগত হোৱা চুক্তিৰ এটা কপি মোৰ হাততো আছে। এতিয়া দুবছৰলৈ মই ইয়াতে ৰাতিপুৱা ৰাতিপুৱা ৰিয়াজ কৰিম। আপুনি শুনে নুশুনে আপোনাৰ কথা। মই কিন্তু গামেই।

তৰ্কাতৰ্কি অলপ বাঢ়ি যোৱা দেখি সৌৰভ শৰ্মাৰ পত্নীয়ে তেওঁক বুজাই মেলি আঁতৰাই নিলে। সৌৰভ শৰ্মাই সেইদিনাই খঙৰ ভমকতে মাইক এটা কিনি আনিলে। সেইদিনাৰপৰা নিতৌ পুৱা এজনৰ কবিতা আৰু এজনৰ ৰাগৰ যুদ্ধ চলে। কোনো এজন কম নহয়। মুঠতে সেই পৰিৱেশ ইমান বিষাক্ত হৈ পৰিল যে মহ, ভেনামাখি, পইতাচোৰা, নিগনী, মকৰা, চুকভেকুলী, উৰহ, পৰুৱা সকলো প্ৰাণীয়ে নিজৰ জীৱন তথা ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ জীৱন ৰক্ষাৰ খাতিৰত তাৰপৰা পলায়ন কৰিলে। একমাত্ৰ এটা বুঢ়া সাপে ঘৰৰ ওচৰতে গাঁত কৰি আছিল। এই বয়সত সি ক’তো যাবও নোৱাৰে। সকলো অত্যাচাৰ সহ্য কৰি সি তাতেই থাকিল। তাৰ এনেয়ো সংসাৰ এৰিবৰ হ’ল। কিন্তু ৰোগৰ পীড়াতকৈ তাক এই সন্ত্ৰাসবাদী দুটাৰ কোলাহলে জুৰুলা কৰি মাৰিছে। এদিন অতীষ্ঠ হৈ পুৱা এই বায়ু প্ৰদূষণ চলি থাকোঁতেই গাঁতৰপৰা ওলাই আহিল। মনতে ভাবিলে এই গায়কটোৰ ৰূমলৈ মোৰ গাঁতৰপৰা বৰ বেছি দূৰো নহয়। ইয়াক নুখুটো, কিন্তু ইয়াক আজি এনেকুৱা ভয় খুৱাম যে ই জীৱনত আৰু কেতিয়াও গান নাগাব। এইবুলি সি মনে মনে গৈ ৰিয়াজৰ নামত বায়ু বিষাক্ত কৰি তোলা তবিবৰ ৰহমানৰ পিছফালৰপৰা গেঞ্জীৰ তলেদি সোমাই গ’ল।চেঁচা চেঁচা অনুভৱটো হোৱাৰ লগে লগে তেওঁ বুজি পালে গেঞ্জীৰ তলেদি কিবা এটা সোমাল। চুবলৈও ভয় লাগিল। হাৰমনিয়ামৰপৰা আঙুলি লৰচৰ নকৰাকৈ বাজি থাকিল। মাতটো লাহে লাহে ভূতে পোৱা মানুহৰ নিচিনা হ’বলৈ ধৰিলে। সুৰ বকাসুৰ হৈ মৰণকাতৰ চিঞৰত পৰিণত হ’ল। ইতিমধ্যে নাগবাবাই তবিবৰ ৰহমানৰ ডিঙিটো মেৰিয়াই ধৰি কাণৰ ওচৰত ফেট তুলিলেহি। তেতিয়াহে তবিবৰ ৰহমানে বুজি পালে সাপ ডিঙিত। মৃত্যু এক ইঞ্চি দূৰত। সিফালৰপৰা সৌৰভ শৰ্মৰ কবিতা মাইকত বাজি আছিল। এপাকত ক’তনো শক্তি পালে তবিবৰ ৰহমানে যে সাপটো হাতেৰে ডিঙিৰপৰা পলকতে টানি এৰুৱাই খিৰিকীৰে দলিয়াই দিলে। সাপ গৈ সৌৰভ শৰ্মাৰ ঘৰৰ খিৰিকীৰে সোমাই সৌৰভ শৰ্মাৰ গাত পৰিলগৈ। (দুয়োৰে কোঠা মুখামুখিকৈ আছিল) নিমিষতে সৌৰভ শৰ্মা বেহুঁচ।শ্ৰীমতীয়ে আহি সাপডাল নেদেখিলেহি। সি ইতিমধ্যে লাহে লাহে গৈ নিজৰ গাঁতত সোমাল। আনহাতে সাপডাল দলিওৱাৰ পিছত তবিবৰ ৰহমানো বেহুঁচ হৈ পৰিল। সৌৰভ শৰ্মাৰ শ্ৰীমতীৰ তৎপৰতাত দুয়োৰে প্ৰাণ ৰক্ষা পৰিল। কাকতালীয়ভাবে সেই দিনাই তেওঁলোকৰ চুক্তিৰ দুবছৰ সম্পূৰ্ণ হৈছিল। সেয়ে তবিবৰ ৰহমানেও পিছদিনা টালি-টোপোলা বান্ধি বেলেগ ভাড়াঘৰলৈ গ’লগৈ। সেইদিনাৰপৰা দুবছৰে অশান্তিত থকা সাপটোৱেও শান্তিৰে বসবাস কৰিবলৈ ধৰিলে।

☆★☆★☆